کرونا و رواج امر خیر در جامعه ایران

با شروع بیماری کرونا در جهان و ایران، توجه همه در مرحله اول به دولتها با محوریت رسانه ها جلب شد و در مرحله دوم به افراد  وزندگی آنها. زیرا فرض بر این بود که دولتها مانند بیشتر شرایط پیش آمده قبلی چون سیل و زلزله و بیماری هایی چون آنفولانزا برای رفع و رجوع کردن امور و بهبود جامعه به بسیج امکانات موجود و در اختیار، می پردازند.

متاسفانه دامنه و عمق ویروس کرونا به حدی دیده شد که کار حتی از دست دولتها به تنهایی خارج شده بود و اقدام همه مردم را می طلبید. بدین لحاظ است که همه مردم دنیا درگیر  موضوع کرونا شدند. این اتفاق در ایران هم به وقوع پیوست. تقریبا یک ماه از حضور کرونا در ایران بود که همه مردم خودشان را در مقابل هیولای همراه با مرگ کرونا دیدند. موضوعی که در دستور کار همه قرار می گرفت، مراقبت از خود و جدایی گزینی از دیگران بود.

بدین ترتیب به زودی طرح مفهوم فاصله اجتماعی، به منزله جدا شدن افراد از جامعه و ماندن در خانه ها به عنوان مطلوبترین عمل شناخته شد.  جدا شدن افراد از یکدیگر همراه با ترسی بزرگ  همراه بود که اگر رعایت اصول بهداشتی در دستور کار افراد قرار نمی گرفت، بسیاری از افراد در معرض مرگ قرار می گرفتند. بسیاری از عرصه ها مورد سوال قرار گرفت.

یکی از عمده ترین حوزه ها و عرصه هایی که می توانست مورد چالش قرار گیرد، وضعیت امر خیر و عملکردخیریه در ایران بود. زیرا امر خیر  نیاز به اقدام جمعی  لازم داشت. می بایستی افرادی خیر وجود  می داشتند  تا بخواهند با تخصیص پول یا امکانی برای رفع مشکل جمعی اقدام کنند. وقتی که کرونا در شکل وسیع در جامعه حضور یافت، این سوال برای ما مطرح شد که تکلیف امر خیر و مراکز خیریه چه شده است؟ ایا خیرین در این مرحله هم اقدام به امر خیر می کنند یا به دلیل سختی شرایط به فکر خود و خانواده شان می باشند؟ این دو سوال برای ما در این نوشتار مهم است که قصد تامل در مورد آن را داریم.

در یک نگاه کلی می توان شاهد حضور نیروها و عوامل متعدد با هماهنگی در درک امر خیر در جامعه ایرانی  بود. اولین نکته این بود که افراد خیر در چه سطح و گروه و نهادی ظهور کرده اند؟ ایا خیرین در سطوح فردی  عمل کرده اند یا به شکل گروهی و یا حتی نهادی و سازمانی ؟

در ذیل به مهمترین ان اشاره می شود:

عکس تزئینی است

۱. عمل خیر در سطح سازمانی به طور مثال می توان به اقدامی که بانک اقتصاد نوین، به عنوان متولی  بسیاری از کمکهای انسان دوستانه به مردم  تحت عنوان “خیریه سپید جامگان نیکوکار” شد، اشاره کرد. (۲۴/۱۲/۹۹).

۲. و در سطح گروهی و جمعی ،به حرکت سلبریتی ها  و حضور انها می توان  اشاره کرد. ارقام اعلام شده در رسانه های جمعی، روزنامه ها، فضای مجازی و شبکات اجتماعی نشان دهنده سرریز شدن  سیلی از کمکهای افرادی است که در ظاهر  وظایف انها گونه دیگری تعریف می شود. گروههای تازه مرجع شده ای که به میدان می ایند تا کمک کنند . “سلبریتی های خیر ”

همواره در ایران به دلیل ماهیت دینی کشور،انتظار می رود  که با توجه به حس نوع دوستی   و توجه به دیگران، افرادی باشند که در امور خیر و خداپسندانه شرکت  کنند. اموزه های   متعلق به فرهنگ دینی و اخلاقی، این افراد را تشویق می کند که حس کنند که  دیگرانی وجود دارند که دست نیاز به سوی انها دراز می کنند، در ان صورت، داوطلبانه وارد میدان شوند .اما سلبریتی های خیر ،کمکهای انسان دوستانه را با نگاه اخلاقی و نوع دوستی ،تعبیر می کنند.

۳. عمل خیر به مثابه عملی سنتی .برخی از خیرین سنتی می باشند. آنها خیرینی هستند  که اساس کارشان خدمت و همدردی برای افراد محتاج وفقیر و بدون چاره، علی السویه است و به قشر خاصی تعلق ندارند. خیرین از هر قشر و طبقه ای از هنرمندان، استادان، پزشکان و صنعتگران…گرفته تا افراد و هیاتهای مذهبی، طلاب و روحانیون و بازاریان در  زمانی که شیوع بیماری کرونا، جان بسیاری از هموطنان را به خطر می انداخت، در پی ان بودند که به کمکهایی دست بزنند که نیاز بیماران را براورده می سازد،  مثل کمبود ماسک ومواد ضدعفونی و دستکش و شوینده هایی چون مواد ظرفشویی ،الکل و صابون و مواد مغذی که برای بیماران چه در حین بیماری و چه در زمان نقاهت، مفید خواهد بود، مثل خریدن انواع مرکبات و ویتامینها(نمونه ان عمل انسان دوستانه بنیاد خیریه الاو خیرین هیاتی در بیمارستان بقیه الله(ع).

۴. خیرین مذهبی با محوریت افراد و سازمانهای دینی. عمل خیر از گذشته هموازه عملی دینی محسوب می شده است و اوردن بسیاری از روایات دینی، حکایت از این مطالب  را داشته اند. .ما نیز همواره حضور روحانیون را به عنوان دست اندرکاران امر خیر چه به عنوان کنشگر و چه متولی، شاهد بوده ایم در این شرایط  نیز اخباری موجود است که خیرین طلاب  وارد معرکه برای کمک رسانی بیشتر شده اند. طلاب و روحانیون و هیاتهای مذهبی به عننوان خیرین داوطلب در این مدت نیز بسیارکار کردند. به عنوان مثال سازمان تبلیغات اسلامی شهرستان هویزه، بسته های معیشتی  تهیه کرده اند که از جمله کارهای خیر دوستان، است و یا شهرستان کاشان که خیرین کمکهای بسیاری به بیماران کرونایی کرده است. برخی اماکن  مذهبی و مدرسه  از طریق این طلاب ،گند زدایی و ضدعفونی شده  و در اختیار کادر پزشکی برای کمک به بیماران قرار داده شده است. در امور خیر ،شاهد ورود بسیاری از مراجع عالی قدر هستیم که برای مبارزه درمان ویروس کمکهای زیادی کرده اند از جمله خدمات  دفتر اقای  وحید خراسانی است. ورود علما در این مقطع نشان می دهد که اولا دامنه خیر و خیر خواهی تنها به کارهای دینی و خداپسندانه محدود نمی شود، ثانیا با توجه به پیچیده شدن دردرهای انسانی در جهان مدرن، امر خیر ساختی  بسیار گسترده پیدا می کند به همین علت، امر خیر بنا به شرایط و نیازهای جدید تغییر ماهیت پیدا می کند. گاهی به امر دینی تلق پیدا می کند مثل بر اورده ساختن نیاز های طلابان و گاه خدمات اجتماعی در راس خدمات انسان دوستان قرار می گیرد. در نهایت انچه مهم است براورده ساختن درد انسانها است که خود خدمتی خداپسندانه نیز محسوب می شود .

۵.  خیر رسانی به واسطه فضای مجازی. برخی از کمکها به طور مستقیم در جهت کمک به بیماران انجام می شود و برخی برای پیشگیری دیگرانی که هنوز به بیماری مبتلا نشده اند تدارک دیده شده است. حس انسان دوستی و اخلاقی به بیشتر افراد جامعه سرایت کرده است. به عنوان مثال ،سایت “رویداد نیرنگ” از مشارکت مردم در طرح غربالگری سخن می گوید که بدین وسیله در مردمی که می توانند ناقل بیماری به دیگران باشند اگاهی ایجاد کند.

۶.   خیر از طریق تشکیل بازارهای نوروزی .   در سالهای قبل بسیاری از فروشگاهها و نمایشگاهها و بازارهایی  در روزهای پیش از عید نوروز در بسیاری از  نقاط شهر تشکیل می شد. بودند خیرینی که از فروش ارقام متعدد کالاها دستمایه ای به دست می اوردند و برای کودکان واقراد محتاج ،کالاهای ضروری تهیه می کردند. امسال به دلیل شرایط خاص  و شیوع بیماری کرونا بیشتر خیریه ها به شکل ان لاین برگزار شدند. انها از مردم در فضای مجازی همچنان تقاضا می کردند که خرید ان لاین انجام دهند تا شاید بتوانند کمکی به هم وطن خود کنند. به عنوان مثال  خیریه پردیس

  در اطلاعیه ای اورده است و از تصمیم خود مبنی بر اینکه بازار نورورزی خود را به صورت انلاین تشکیل می دهد، به کاربران خود اطلاع رسانی کرده است. این خیریه امید وار است که بتواند مثل هر سال  برای کودکان نیازمند وطن، خاطره دیگری بیافریند. اوردن کلیپهایی برای اهدای گل به پزشکان و پرستاران برای دادن روحیه بیشتر و تشویق به ماندن و خدمت کردن  از جمله کارهای انها است .

به طور خلاصه امر خیر در این دوره با  ویژگیهای عمده  زیرقابل شناسایی است. در ادامه به اصلی ترین آنها اشاره می شود:

۱. خیر برای عموم مردم برای برون رفت از مشکل کرونا مطرح می باشد ، تا مسائل و مشکلات دیگر تعریف شود. با توجه یه شرایط بحرانی، خیرین در کنار دیگر نیروهای اجتماعی به میدان امده اند. به طور خاص می توان از اثرات منفی که محتکران بر جامعه وارد کرده و خیرین را برای سامان زندگی به میدان اورده است اشاره کرد. نقد غیر اخلاقی  بودن عمل محتکران در نزدعموم مردم  و انبار کردن اقلام مورد نیاز مردم و بیماران از طرف بعضی از افراد، فضای عمومی و رسانه ای کشور را پر کرد. این نقدها به صورتهای مختلف به گوش مردم می رسید و دست به دست می شد. .نقد به چرخه گران فروشی و یازار سیاه و جبران براورده ساختن اقلام مورد نیاز مردم، که خیرین را وادار ساخته است که وارد گفتگو و عمل شوند.

۲. ویژگی فراطبقاتی بودن. می شنویم که خیر خواهیها و خدمت رسانی خیرین به انحاء مختلف در این روزها انجام شده است. انها قرار است  بازوی دولت باشند  و عمل نوع دوستانه انها  برای مردم، عملی اخلاقی و خداپسندانه توجیه می شود. یکی از دموکراتیک ترین عمل خیر در این برهه از زمان این است که کمک ها فرا طبقاتی و فرا جنسی و فرا شهری شده اند. کادرهای خدماتی تمام خدمت خود را معطوف به رهایی از این بیماری قرار داده اند چه شهری ،چه روستایی ،چه زن و چه مرد ؟ چه ثروتمند و افرادم مهم وچه افراد معمولی و ندار. عملی مشترک  و دردی مشترک که خیرین را در یک مسیر واحد قرار داده است . بیماری کرونا میدان واحدی ایجاد کرده است که بازیگران ان افراد خیر هستند. مثلا خیرین بابلی که  مایختاج چهل کپسول اکسیژن را برای  بیمارانی که مشکل حاد تنفسی داشته اند را  فراهم کرده اند و یا از بیمارستان بابل گزارش ۱۲۸ دست لباس محافظ و هفتصد محافظ صورت و ۵ هزار پاکت نوشیدنی به کادر درمانی بیمارستان های تابعه دانشگاه بابل اهدائ شده رسیده  است.

۳. خیرین به عنوان گروههایی میانی بین  جامعه و دولت. افرادخیر به مثابه میانجی های خیر محسوب می شوند.اظهارات رئیس جمهور اقای روحانی  در پیام نوروزی ۱۳۹۹ جالب است که از خیرین می خواهد که به صحنه بیایند و مهمترین عمل خیر را کمک به درمان سریع بیماران کرونایی می داند. او  اظهار می دارد که این ایام تلخ می گذرد اما خاطره فداکاریها در تاریخ و ذهن هر انسانی باقی خواهد ماند. اقای روحانی عبور از کرونا را به مثابه یک  میدان مسابقه برای خیرین قرار داده است که هر یک با سبقت در کار خیر تلاش وافری انجام می دهند. در این پیام عمل پزشکان و پرستاران به مثابه عملکرد مثبت خیرین مورد توجه قرار گرفته است. اودر این پیام همچنین برای تشویق سایر خیرین، به عملکرد تشکل های خیرین و مردمی نیز اشاره نمود(نمونه ان شهرستان سمنان)

۴. تنوع در خدمات ارائه شده به واسطه خیرین.  تنوع در خدمت رسانی یکی از کارهای خیرین در این روزهای سخت می باشد. با توجه به کمبود وسایل لازم، برخی  ازخیرین در این ایام فعالیت خود را به تولید پارچه های یکبار مصرف بیمارستانی و دوختن ماسکهایی برای مردم اختصاص داده اند .

۵. رسانه ای شدن امر خیر. یکی از میدانهایی که می تواند بلندگوی بسیار مناسبی برای این درد مشترک باشد فضای مجازی است. از طریق فضای مجازی شماره حسابهایی با عنوان ستاد مبارزه با کرونا در اختیاز مردم قرار داده می شود(خبرگزاری جمهوری اسلامی)۲۲ اسفند ۱۳۹۹. بخشی از این امر با بسیج داوطلبان جهادی و بسیجی انجام پذیر شده است و یا خیرینی که در پاره ای از اوقات کمکهای خود را به صورت مبالغی در اختیار بیماران و کادر پزشکی قرار داده اند.  اگر در گذشته امر خیر به گروه خاص و منطقه خاصی تعلق داشت، در شرایط ایجاد شده امر خیر به فضای رسانه ای وارد شده است. این است که می توان از ظهور پدیده ای چون “امر خیر رسانه ای شده” یاد کرد.  در ایجاد این وضعیت، رسانه ملی و دیگر رسانه ها نقش عمده ای داشته اند. دعوت از برخی از خیرین در صدا و سیما در همان روزهای نخست سال ،حاکی از تشویق دیگر خیران  برای کمکهای بیشتردر این شرایط بحرانی است. نمونه ان دعوت از فرماندار گرگان در برنامه “زندگی پلاس” اولین تلویزیون اینترنتی استان گلستان است. در این مصاحبه از هتل ورزشهایی سخن گفته می شود که به عنوان  اقامتگاههایی موقتی در این زمان سخت مورد استفاده قرار گرفته است.

در پایان می توان مدعی شد که جامعه ایرانی  به لحاظ تاریخی  همواره رفتار خیرخواهانه داشته است، البته امرخیر بیشتر در میدان و ساحت دینی انجام می شد و کمتر به امور عمومی و اجتماعی تعلق می گرفت، ولی با ظهور بیماری کرونا که همه جانهای مردم ایران را به خطر انداخته است، خیرین ، اعم از افراد و گروهها و سازمانها و نهادهای اجتماعی به میدان امده و در همه عرصه ها و زمینه ها برای برون رفت از این بیماری به امر خیر اقدام کرده اند. این شرایط موجب شده است تا امر خیر در ایران دچار تغییر عمده ای بشود.

از حوزه خاص و تعریف معین به حوزه های عمومی و نیازهای عمومی و بینادین مردم از قبیل بهداشت و درمان و دیگر خدمات پزشکی و حمایت های متعدد برای رفع نیازهای اساسی انتقال یابد.